ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
18 Οκτωβρίου 1988
Μαρία Μαραγκού
Δροσερή, γηραιά γεωμετρία
Στα δείγματα δουλειά των καλλιτεχνών που αναιρούν τα αξιώματα περί πεπερασμένων και πεπαλαιωμένων ρευμάτων και τρόπων επεξεργασίας, χωρίς και την πρόθεση να τα ανασύρουν από το παρελθόν για να τους προσδώσου νέα πνοή, εντάσσεται η έρευνα της Ειρήνης Απέργη (γκαλερί Μέδουσα).
Η καλλιτέχνης, καταλήγει στη γηραιά γεωμετρική φόρμα, την οποία διαχειρίζεται μέσα από δρόμους ευρηματικούς και ευαίσθητους, αποδίδοντας ένα φρέσκο, από πλευράς ηλικίας, αποτέλεσμα.
Ξύλινες φόρμες, ολοκληρωμένα τριγωνικά σχήματα, ζωγραφισμένα κατ΄ ευθείαν, επικαλύπτονται από ζωγραφισμένη γάζα, που ενέχει μια διττή ιδεολογική και αισθητική σημασία. Η ανάπτυξη στο χώρο είναι τρισδιάστατη και ερευνά τη δυνατότητα της παράθεσης της εικόνας επί της εικόνας. Δηλαδή η ίδια η σχηματοποιημένη ξύλινη φόρμα, αντικείμενο διανοητικής επεξεργασίας και συγκεκριμένης επέμβασης, επιδέχεται το επίστρωμα της γάζας, της κόλλας και των χρωμάτων, που με αργούς μελετημένους ρυθμούς αναδημιουργεί τη δεύτερη «εικόνα», χωρίς να καταστρέφει την ήδη υπάρχουσα.
Η αντίφαση η οποία ενυπάρχει, ανάμεσα στη νοητική επέμβαση και το εκφρασμένο συναίσθημα, συγκλίνει στην αισθητική και ιδεολογική επιλογή της Ειρήνης Απέργη.
Τα συμπαντικά και φυσικά φαινόμενα (που τόσο συγγενεύουν με τα ενδοανθρώπινα) που υπαινίσσεται θεματικά η καλλιτέχνης για την προσέγγιση του αγνώστου, επιτυγχάνονται μέσα από διόδους της οικείας αγωνίας.
Οι δραματικές πτυχώσεις της ύλης, εξελίσσονται εικαστικά στο ράθυμο ποταμό των χρωμάτων, σύμβολα αφοσίωσης στο έργο.
Η Ειρήνη Απέργη, που τα τελευταία χρόνια προχωρεί ήρεμα και σοφά στην ολοκλήρωση των οραμάτων της, σε αυτή την τωρινή της έκθεση επεφύλαξε μια έκπληξη σε όσους την παρακολουθούν. Τα βήματα έγιναν άλματα.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
23 Οκτωβρίου 1988
Ντόρα Ηλιοπούλου Ρογκάν
Ανανεωμένη και ιδιαίτερα ώριμη παρουσιάζεται η δουλειά της Ειρήνης Απέργη στην «Μέδουσα». Οι συνθέσεις της έχουν αποβάλει ολότελα κάθε διακοσμητικό στοιχείο, υποβάλλοντας με πολλούς τρόπους και όσο πιο ελεύθερα γίνεται τον θεατή. Οι δημιουργίες της Απέργη χαρακτηρίζονται από με έντονη ζωγραφικότητα: γνώρισμα που δεν διέκρινε τις πρότερες γεωμετρικές συνθέσεις της. Είναι έργα που σίγουρα επισημαίνουν και αποκαλύπτουν στοιχεία πολύ διαφορετικά από τα όσα γνωρίσαμε σε παλαιότερη δουλειά της καλλιτέχνιδος. Πρόκειται για συνθέσεις φιλοτεχνημένες με μικτή τεχνική και ειδικότερα από τουλπάνι και ξύλο – που ενώ είναι επίτοιχες κατακτούν τον γύρω χώρο, υποβάλλοντας τα μηνύματά τους στον θεατή.
Συνθέσεις φιλοτεχνημένες με μια εξαιρετικά αίσθηση πλαστικότητας και συνάμα με μια μεγάλη χρωματική ευαισθησία συνεπαίρνουν με τον «αέρα» που τις χαρακτηρίζει όχι μόνο την οπτική μας αντίληψη αλλά και τον ψυχικό μας κόσμο. Προβάλλοντας κάτι το ουσιαστικό από τη θωριά μιας αρχαίας Νίκης ή των πτυχώσεων μιας Κόρης, μετουσιώνουν σε υποβλητικές χρωματικές αρμονίες αυτά τα ερεθίσματα. Και εξαιτίας, ακριβώς αυτής της δημιουργικής μεταλλαγής προκαλούν εντυπώσεις ανθεκτικές στο χρόνο για τον θεατή. Πράγματι, η δουλειά της Ειρήνης Απέργη είναι πρωτότυπη, εμπνευσμένη και υποβλητική
«ΡΩΓΜΕΣ» 1988
Elzbieta Koscielak
Οι χώροι στο έργο της Απέργη
«Όταν είδα για πρώτη φορά τα έργα της Ειρήνης Απέργη αυτό που μου έκανε περισσότερη εντύπωση ήταν η παρουσία του χώρου μέσα στην εικόνα, με τη φυσική και μεταφυσική έννοια της λέξης. Από τα πρώτα της ακρυλικά, από τη σειρά «Παράθυρα στην μνήμη» παρουσιάζει την αρχή του ταξιδιού σε άγνωστα εδάφη, στους χώρους που υλοποιούνται στις στιγμές της δημιουργίας. Παρακολουθώντας την καλλιτεχνική διαδικασία της Απέργη και τη σχέση της με το χώρο που υλοποιούνται στις στιγμές της δημιουργίας.
Παρακολουθώντας την καλλιτεχνική διαδικασία της Απέργη και τη σχέση της με το χώρο παρατηρούμε ότι όχι μόνο τον μελετάει αλλά και τον αισθάνεται και σ’ αυτή τη βάση τον δημιουργεί μέσα στο έργο. Τα γεωμετρικά στοιχεία που υπάρχουν στα έργα της πολλές φορές μας ωθούν να αναζητούμε σχέσεις με τις τάσεις της νοητικής τέχνης του αιώνα μας, γιατί έχω την εντύπωση ότι μόνο η λογική και η γεωμετρία δεν αντιπροσωπεύουν όλες τις έννοιες του έργου της Απέργη. Ήδη στις αρχικές καλλιτεχνικές προτάσεις υπήρχε ενός είδους μυστικισμός ο οποίος μετρίαζε την αυστηρότητα των γεωμετρικών μορφών οι οποίες δεν ήταν παρά πρόφαση για να δημιουργηθούν μυστικιστικές διαστάσεις.
Πίσω από κάθε μορφή της εικόνας κρύβεται το ν- διάστατο απείρων. Τα σχήματα λειτουργούν σα ζωντανά στοιχεία: κινούνται, παίρνουν τα χαρακτηριστικά του όγκου για να βγουν τέλος από τον χώρο του πίνακα στον πραγματικό τρισδιάστατο χώρο. Όλη αυτή η πορεία γίνεται βαθμιαία. Το αντικείμενο απελευθερώνεται από τις στενές δυνατότητες του δισδιάστατου χώρου της ζωγραφικής και αρχικά παίρνει τη μορφή του ανάγλυφου «ΠΟΤΑΜΟΣ» μετά μιας τρισδιάστατης σύνθεσης «ΠΤΩΣΗ» για να φτάσει στα εκφραστικά μέσα του περιβάλλοντος. Στο περιβάλλον «ΟΥΡΑΝΟΣ» η Απέργη δημιουργεί μια ολοκληρωμένη από μορφολογικής και εκφραστικής άποψης οργάνωση του εξωτερικού και εσωτερικού χώρου. Στα προηγούμενα στάδια δημιουργικής διαδικασίας τα στοιχεία του πίνακα έψαχναν τρόπους για να βγουν στον εξωτερικό χώρο. Ο «ΟΥΡΑΝΟΣ» κλείνει αυτή την περίοδο και εγκαινιάζει την αντίθετη πορεία: το ταξίδι στον εσωτερικό χώρο της μορφής. Οι «ΡΩΓΜΕΣ» ανοίγουν τον δρόμο στο βάθος της εικόνας. Η καλλιτέχνης πάλι δημιουργεί χώρους, αλλά αυτή τη φορά αυτοί δεν είναι μυστικιστικοί. Είναι χώροι κοσμογονίας – καταστροφής και δημιουργίας ταυτόχρονα. Στην ανάλυση των έργων τέχνης αναφέρουμε χώρους τριών ειδών που έχουν άμεση σχέση με την ύπαρξη του έργου. Είναι ο Χώρος στο Έργο, ο Χώρος του Έργου και ο Χώρος και το έργο.
Οι χώροι αυτοί υπάρχουν σε διαφορετικά οντολογικά επίπεδα και ο βαθμός της λειτουργίας ους μέσα στη δομή του έργου είναι διαφορετικός και εξαρτάται από την εκλογή του καλλιτέχνη. Ο Χώρος στο Έργο δημιουργείται με την παρουσία του πραγματικού χώρου στην επιφάνεια του μουσαμά. Το φαινόμενο της απόδοσης τριών ή τεσσάρων διαστάσεων σε δύο υπήρξε πάντα η αναζήτηση των καλλιτεχνών, γι’ αυτό το σκοπό χρησιμοποιούσαν διάφορα φορμαλιστικά μέσα: διαφόρων ειδών προοπτικές, την λειτουργία του χρώματος και του φωτός. Το θέμα Χώρου του Έργου δεν είναι και τόσο απλό. Από οντολογικής πλευράς ορίζεται ένα άλλο επίπεδο πραγματικότητας που λαμβάνει υπόσταση με την δημιουργική ενέργεια του καλλιτέχνη. Αυτός ο καινούριος κόσμος – μπορούμε να τον ονομάσουμε συμβολικός – έχει δικό του ανεξάρτητο χώρο, χρόνο και ύλη. Τον συμβολικό χώρο του έργου δομούν εκτός από τα μορφολογικά μέσα και η έννοια του έργου (CONCEPT) και το αντικείμενο περιεχόμενο της εικόνας. Πρέπει να τονίσουμε ότι και οι δύο χώροι και ο πραγματικός (φορμαλιστικός) και ο συμβολικός είναι δεμένοι μεταξύ τους και ο ένας εξαρτάται από τον άλλον.
Ο Χώρος Τρίτου Είδους είναι αυτονόητος διότι το έργο είναι απόσπασμα του φυσικού χώρου στον οποίον τοποθετείται. Τα χαρακτηριστικά αυτού του χώρου απελευθερώνουν δυνιτικά στοιχεία της δομής του έργου: έτσι το έργο τέχνης συνάπτει σχέσεις όνο μόνο με τον φυσικό χώρο αλλά και με άλλα έργα τέχνης και τους χώρους τους, με τον θεατή κ.α. Όλοι οι προαναφερόμενο χώροι συναντώνται μέσα στο έργο, δηλαδή ουσιαστικά μιλούμε πάντα για ένα χώρο του έργου με τις διαφορετικές του απόψεις: μορφολογικός, συμβολικός και πραγματικός. Η δημιουργία της Απέργη αναφέρεται και στις τρείς μορφές του.
Η τελευταία της δουλειά με τον τίτλο «ΡΩΓΜΕΣ» είναι η καλύτερη απόδοση αυτού του προσανατολισμού. Η αναπτυσσόμενη εσωτερική δομή της σύνθεσης δημιουργεί την αυταπάτη του χώρου του σύμπαντος. Τι είναι εξ άλλου χώρος; Μόνο αυτό το εμπειρικό φαινόμενο που το ξέρουμε βλέποντας καθημερινά όλα τα τρισδιάστατα αντικείμενα και τις αποστάσεις μεταξύ τους; Μετά τις ανακαλύψεις του Αϊνστάιν ο χώρος ή ακριβέστερα ο χωροχρόνος εμφανίζεται όχι μόνο σαν κενό αλλά σαν φαινόμενο γεμάτο καταπληκτικές ιδιαιτερότητες: μάζες που καμπυλώνουν, παλμούς που περιφέρονται, έδαφος του παρόντος και του μέλλοντος και του πάντα απρόσιτου παρόντος.
Σ’ αυτόν το χωροχρόνο χώρος και κίνηση συμπληρώνονται μεταξύ τους. Αυτή ακριβώς η μορφή του χώρου υπάρχει στις ΡΩΓΜΕΣ σαν παρουσίαση του πραγματικού χώρου που ταυτόχρονα γίνεται πρόταση αυτόνομου χώρου του έργου, όπου η ύλη και το χρώμα δημιουργούν άλλο επίπεδο ύπαρξής του μέσα στον κόσμο της τέχνης. Στην προκειμένη περίπτωση τα ξύλινα ταμπλό με τα έγχρωμα ανάγλυφα, σαν απομεινάρια από τοιχογραφίες της Αναγέννησης, περιβάλλουν τον θεατή, ο οποίος εισέρχεται στον συμβολικό χώρο του έργου ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται και στο πραγματικό. Είναι άραγε δυνατό μετά από όσα αναφέραμε να ανακαλέσουμε στην μνήμη μας τα έργα της Αναγέννησης; Και όμως οι ΡΩΓΜΕΣ μου φέρνουν στο νου το κλίμα των έργων εκείνης της εποχής, τα μορφολογικά μέσα τους – χρήση και ρόλο του χρώματος – και την συμβολική έκφρασή τους. Μετά τους αιώνες των επιστημονικών ανακαλύψεων, μετά την αλλαγή του τρισδιάστατου χώρου της κεντρικής προοπτικής σε χωροχρόνο του σύμπαντος η φύση του ανθρώπου παραμένει η ίδια. Όπως ο καλλιτέχνης εκείνης της εποχής έτσι και ο σύγχρονος δημιουργός διχάζεται μεταξύ των αντιθέσεων: δημιουργία και καταστροφή, ζωή και θάνατος, λογική και συναίσθημα, το θέλω και το πρέπει.
Οι ΡΩΓΜΕΣ ανοίγουν μπροστά μας τον χώρο της κοσμογονίας, το χωροχρόνο του τέλους του 20ου αιώνα αλλά και τον συμβολικό χώρο της κοσμογονίας, το χωροχρόνο του τέλους του 20ου αιώνα αλλά και τον συμβολικό χώρο του χάους της ψυχής του ανθρώπου, όπου το λογικό συναντιέται με το παράλογο και το καλό με το κακό. Εμπλουτισμένα με πρωτότυπα εκφραστικά μέσα που για πρώτη φορά χρησιμοποιεί η Απέργη, τα έργα της παίρνουν άλλη μορφή και διαστάσεις.
Από τα προηγούμενα στάδια παραμένουν μόνο τα γεωμετρικά πλαίσια των μορφών σαν εξωτερική τους ταξινόμηση, γιατί η καλλιτέχνης αυτή τη φορά σπάει την αυστηρή φύση και τη λογική της γεωμετρίας και τις γεμίζει με αισθήματα. Προεκτείνει τον συμβολικό χώρο του πίνακα χρησιμοποιώντας πλούσια χρώματα και ζωγραφικά μέσα. Τα επίπεδα, τις μάζες και τις δίνες τα σχεδιάζει έντονα και πλαστικά με την βοήθεια της μορφολογικής δυνατότητας του ανάγλυφου – πανί στο ξύλο – και των ζωντανών χρωμάτων. Παράλληλα το φόντο κατάλληλα εργασμένο ταυτίζεται με τη βασική σύνθεση του έργου και την συμπληρώνει, ενώ η λευκή επιφάνεια στην οποία τοποθετείται το ΣΥΝΟΛΟ των έγχρωμων σχημάτων, ισχυροποιεί την ένταση και την εκφραστικότητά τους. Αυτού του είδους η έκφραση δεν έχει καμία σχέση με τον νεοεξπρεσιονισμό των τελευταίων χρόνων. Ο εξπρεσιονισμός της Απέργη είναι «σοφός» και ήρεμος. Είναι μια έκφραση του καλλιτέχνη με συνείδηση ότι υπάρχει επίσης και άλλη πλευρά της διαλεκτικής σχέσης, λογική – συναίσθημα. Είναι η γνώση του δημιουργού ο οποίος ξέρει ότι από το χάος της ψυχής του ανθρώπου η φύση και η τύχη δημιουργούν την λογική της ύπαρξης. Αυτή η πρόταση του περιβάλλοντος είναι αποτέλεσμα και συνέχεια των προηγούμενων φάσεων του έργου της καλλιτέχνιδας. Σαν να διέρχεται από τα πλαίσια των παραθύρων για να εισχωρήσει στο φως του ουράνιου τόξου, για να ανακαλύψει τα πρότυπα στοιχεία της αρχικής δομής.
Η πρωτοτυπία της οφείλεται στην διαίσθηση του καλλιτέχνη να μειώνει τα σύνορα του πραγματικού και συμβολικού χώρου του έργου τέχνης, στην αρμονία των λογικών και συναισθηματικών στοιχείων του καλλιτεχνικού αντικειμένου και την ισορροπία του χάους και της τάξης. Αν και στις ΡΩΓΜΕΣ δεν υπάρχουν διανοητικά στοιχεία με τις καθαρές μορφές τους, τα έργο της Απέργη ανήκει στον χώρο της διανοητικής τέχνης, εκεί που η νόηση και η σκέψη συνορεύουν με την συγκίνηση και την έκφραση.
