“Room with a view”, 21/01/2010 – 20/2/2010
Νίκος Βλάχος “Room with a view” 21 Ιανουαρίου – 20 Φεβρουαρίου 2010 Την Πέμπτη 21 Ιανουαρίου στις 8 το βράδυ η Μαρία Δημητριάδη θα παρουσιάσει στην Μέδουσα Αίθουσα Τέχνης την τελευταία δουλειά του Νίκου Βλάχου. Στα ζωγραφικά έργα της σειράςaaa
Room with a view
Η ανθρώπινη ύπαρξη, η ανθρώπινη αγωνία, το κενό, ο φόβος, η απόρριψη ακόμη και της ίδιας της ύπαρξης. Ο Νίκος Βλάχος δεν πρωτοτυπεί, όταν πραγματεύεται το θέμα αυτό στη νέα του δουλειά. Καταθέτει, όμως, γόνιμα την προσωπική υπαρξιακή αγωνία του, προεκτείνοντας, δημιουργικά, την έως σήμερα εικαστική του έρευνα, μελετώντας, παράλληλα, τη λογοτεχνική παραγωγή της υπαρξιστικής φιλοσοφίας. Η συστηματική του διείσδυση σε πρόσφατα λογοτεχνικά κείμενα υπαρξιστικού περιεχομένου αλλά και το γεγονός ότι επανέρχεται και ανιχνεύει σε βάθος ένα βιβλίο που τον καθόρισε ήδη στα νεανικά του χρόνια, τη Ναυτία του Σαρτρ, δεν συνιστούν μια απλή μονοσήμαντη χρονική σύμπτωση που συντελείται, ταυτόχρονα, με την πρόσφατη καλλιτεχνική του παραγωγή αλλά μια στοχαστική αλληλεπίδραση που μας επιτρέπει να γνωρίσουμε στοιχεία που συνθέτουν τις φιλοσοφικές του καταβολές και τους ιδεολογικούς του προβληματισμούς, χωρίς, ωστόσο, ο ζωγράφος να ενδιαφέρεται να εντοπίσει λογοτεχνικά ισοδύναμα της δουλειάς του ή να τα εικονογραφήσει.
Στα ζωγραφικά έργα της σειράς Room with a view ο Βλάχος δουλεύει με ακόμη πιο εξπρεσιονιστικό τρόπο σε σχέση με προηγούμενα έργα του, με παχιές πάστες υπόλευκου χρώματος, τις οποίες, στη συνέχεια, χαράσσει βίαια, διαμορφώνοντας περιγράμματα ανθρώπινων, κτισμάτων ή αντικειμένων, ενώ στους περισσότερους πίνακες υπάρχουν λέξεις και φράσεις που λειτουργούν είτε ενισχύοντας είτε ανατρέποντας την προφανή θεματική του κάθε έργου. Με μια πρώτη ματιά ο θεατής εισπράττει μια μονοχρωματική αίσθηση και την απουσία της χρωματικής παλέτας. Σε ελάχιστα σημεία, κυρίως στις χαράξεις των περιγραμμάτων, εμφανίζονται το καφέ, το γκρι, το κόκκινο. Ο χρωματικός αυτός περιορισμός συνιστά μια διαφοροποίηση της νέας αυτής σειράς, ενώ ο ενισχυμένος ρόλος της γραμμής και της χάραξης στη ζωγραφική πράξη δημιουργεί -ως προς τη χειρονομιακή της διάσταση- αναφορές στα παλαιότερα χαρακτικά, τις ξυλογραφίες του καλλιτέχνη. Στην παρούσα δουλειά, όμως, προσλαμβάνει ένα χαρακτήρα αποκαλυπτικό των προθέσεών του. Καθώς, όπως ο ίδιος τονίζει η γραμμή ξεγυμνώνει και αποκαλύπτει.
Οι απεικονιζόμενες μορφές, παρούσες σε όλα τα έργα της σειράς, με εξαίρεση το καταληκτικό, δεν αποδίδονται με φυσιογνωμικές λεπτομέρειες. Περιγράμματα ανθρώπων κυριαρχούν στη ζωγραφική επιφάνεια, αλλά πρόκειται για περιγράμματα μη κυριάρχων μορφών. Οι άνθρωποι αυτοί μοιάζουν άλλοτε να καταρρέουν υπαρξιακά και άλλοτε κυριολεκτικά δίπλα σε πισίνες, μεγάλα σπίτια ή ένα μουσείο, σύμβολα, κατά μια γενικότερη αντίληψη, ευτυχίας και για πολλούς τεκμήρια ευμάρειας. Η συνειδητοποίηση του παραλογισμού της ύπαρξης που στην περίπτωση του αντιήρωα του Σαρτρ στη Ναυτία, Αντουάν Ροκαντέν, εκδηλώνεται σωματικά ως ναυτία, μπορεί να παραλληλιστεί με τη στάση των πρωταγωνιστών των έργων του Βλάχου που φαίνονται αμέτοχοι και απαθείς, αδύναμοι και φοβισμένοι. Στο σημείο αυτό, μάλιστα, ο τίτλος της σειράς Room with a view προβάλει πικρά σαρκαστικός, καθώς οι πρωταγωνιστές της ζουν ζωές χωρίς προοπτική, μετέωροι σε ανοίκειους, μη πραγματικούς χώρους.
Χαρακτηριστικός είναι, επίσης, και ο αποσπασματικός χαρακτήρας της αφήγησης. Στο κάθε έργο δεν ολοκληρώνεται μια ιστορία. Πολύ περισσότερο, η κάθε εικόνα θυμίζει μια σκηνή, ένα καρέ π.χ. από κόμικς, ή άλλες εικονογραφημένες ιστορίες όπου θα περιμέναμε να δούμε και τη συνέχεια. Ο αποσπασματικός αυτός χαρακτήρας επικυρώνεται και φραστικά: Casa d’ Emilio Phase 1 είναι, για παράδειγμα, το γραπτό σχόλιο σε έναν πίνακα. Η διάσταση αυτή μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε ότι τα έργα της σειράς αποτελούν στην ουσία αδιάσπαστη ενότητα. Όχι γιατί το ένα μας μεταφέρει στο άλλο και έτσι προχωρά η διήγηση, αλλά, γιατί, ακριβώς, όταν τα δούμε συνολικά αντιλαμβανόμαστε ότι στο καθένα υπάρχει μια κατάσταση, ένα δεδομένο, το οποίο, όμως, δεν εξελίσσεται, δεν συνεχίζει. Τα δεδομένα δεν αλλάζουν και έτσι φαίνεται να μην έχουν σημασία και νόημα. Ως μόνο βέβαιο παραμένει το οδυνηρό δεδομένο της ύπαρξης.
Τα άλλα στοιχεία των έργων –σπίτια, πισίνες, μουσεία- δοσμένα και αυτά ανάλογα με τις ανθρώπινες φιγούρες, αφαιρετικά και σχηματικά, ενισχύουν την υπαρξιακή αγωνία – κρίση των ανθρώπων, αγωνία που δεν αναιρείται αλλά αντίθετα ενισχύεται, καθώς τίποτε δεν συνηγορεί πως εκφράζουν την ιδέα της κατοικίας ή του χώρου τέχνης ούτε τεκμηριώνουν μια ουσιαστική ποιότητα ζωής. Πολύ περισσότερο εκφράζουν ένα σύγχρονο, συχνά κενό περιεχομένου lifestyle. Στην κατεύθυνση αυτή λειτουργούν και οι αμφίσημες φράσεις – σχόλια που συνοδεύουν τους πίνακες. Στον πίνακα με τη φράση The Pool ένας άνθρωπος είναι ξαπλωμένος δίπλα στη σκάλα της πισίνας. Δεν απολαμβάνει τίποτε. Κείτεται απαθής, αμέτοχος, ίσως και νεκρός. Δηλωτικό ενός δεξιοτεχνικού ζωγραφικού και εννοιολογικού χειρισμού της αμφίσημης όψης των πραγμάτων είναι ότι τα ζωγραφικά έργα του Βλάχου δεν τρομάζουν ξεκάθαρα, ούτε, όμως, συνιστούν ευτυχή στιγμιότυπα της σύγχρονης ζωής. Ακόμη και στις πιο ανώδυνες εικόνες παραμονεύει ο φόβος και η μοναξιά. Στο έργο, για παράδειγμα, που συμπληρώνεται από τις φράσεις House with Pool – Three Dimensional Plan, η γυναίκα στην πισίνα, χωρίς να της συμβαίνει κάτι τρομακτικό, αδυνατεί να χαρεί ό,τι , πιθανότατα, πολλοί άλλοι έχουν ταυτίσει με μια καλή ζωή, όπως ένα όμορφο σπίτι με πισίνα. Οι άνθρωποι παραμένουν δεσμώτες αλλά και συνένοχοι σε απατηλούς χώρους, σε ανούσιες ζωές.
Η απουσία αληθοφανούς πραγματικού χώρου, η απουσία προοπτικής προκαλούν την αίσθηση της αποξένωσης και της κενοφοβίας. Με αποκλειστικά ζωγραφική διαχείριση ενός μεγάλου μέρους του εκάστοτε πίνακα, με πληθωρικές αυτοαναφορικές πάστες ο καλλιτέχνης επιχειρεί να δημιουργήσει έναν άλλο χώρο, μη- χώρο, το χώρο του κενού. Είναι σαν να αποτυπώνει μια κατάσταση πέρα από το χρόνο, να ιχνηλατεί το φόβο, την αγωνία, το κενό. Ένα κενό που καθώς περιβάλλει αυτούς τους ανθρώπους, φανερώνονται οι ίδιοι κενοί και άδειοι, παγιδευμένοι, τελικά, και απομονωμένοι από άλλους ανθρώπους ή από συλλογικές διαδικασίες. «Δεν είχαν διάθεση να υπάρχουν, μόνο που δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς», περιγράφει μια ανάλογη κατάσταση ο Σαρτρ στη Ναυτία. Με τους μοναχικούς, φοβισμένους, παραιτημένους ανθρώπους των έργων του ο Νίκος Βλάχος υπαινίσσεται και την ταύτιση στη λέξη ιδιώτης δύο εννοιών: αυτή του κοινού ανθρώπου, του απλού πολίτη αλλά και αυτή που στην ιατρική ορολογία περιγράφει εκείνον που πάσχει από ιδιωτεία (idiotie), τον διανοητικά καθυστερημένο, αλλά και στην καθομιλουμένη πολλών ευρωπαϊκών γλωσσών τον ηλίθιο (idiot). Στα έργα του οι άνθρωποι δεν είναι ενταγμένοι σε ένα σύνολο, δεν συμμετέχουν σε κοινωνικές ζυμώσεις, δεν έρχονται σε ρήξεις, δεν έχουν φιλίες, σχέσεις, αισθήματα. Δεν έχουν ταυτότητα, δεν έχουν ιστορία ή παρελθόν, αμφίβολο αν έχουν μέλλον, αλλά, σίγουρα, υπάρχουν στο παρόν χωρίς κανένα λόγο.
Σε αρκετούς από τους ζωγραφικούς πίνακες αλλά κυρίως στα σχέδια της ίδιας ενότητας παρεισφρέει και ένα σχόλιο, μια ενδοσκοπική ματιά –με δόσεις αυτοειρωνείας– για το ρόλο του καλλιτέχνη, τις ουτοπίες του, τη σχέση του με του θεσμούς προβολής και παρουσίασης της τέχνης. Έτσι ο άνθρωπος στον πίνακα με τη φράση The big Idea φαίνεται προβληματισμένος και φοβισμένος αναμένοντας να βρει τη μεγάλη ιδέα που θα τον καταξιώσει (;), καθώς κατοπτεύει το σκαρίφημα ενός μικρού σπιτιού, ενώ σε έναν άλλο ένα κτήριο, σκόπιμα χαρακτηρισμένο ως Museo ίπταται πάνω από ένα γερμένο κεφάλι. Συνολικά, στα σχέδια της σειράς τα στοιχεία εκείνα που προκαλούν το φόβο ή ακόμη και την άρνηση για ζωή καταγράφονται ακόμη πιο ωμά και καυστικά, ο φόβος σε αυτά δεν φωλιάζει ύπουλα, είναι απειλητικά παρών και δυναστεύει την ανθρώπινη ύπαρξη. Χωρίς στείρο καταγγελτικό τόνο, ή διδακτικό ύφος ο καλλιτέχνης ανιχνεύει προσωπικές και συλλογικές αγωνίες, προσωπικές ή συλλογικές αυταπάτες και αναμετριέται δημιουργικά με τις δυνατότητες της ζωγραφικής ως τεχνικής και ως ερμηνείας του ανθρώπου και του κόσμου.
Η σειρά Room with a view ολοκληρώνεται με ένα έργο από όπου απουσιάζει η ανθρώπινη μορφή. Τρία λουλούδια και η φράση Joie de Vivre στο χαρακτηριστικό υπόλευκο χώρο επαναφέρουν την αμφίσημη διάσταση των πραγμάτων. Σε μια πρώτη ανάγνωση το έργο –συγκρινόμενο μάλιστα με τα άλλα της σειράς- προδίδει αισιοδοξία ή ακόμη και ένα σωτηριολογικό μήνυμα. Τα λουλούδια, ωστόσο, είναι με παχιές, άγριες πάστες δουλεμένα ώστε να μοιάζουν με καρκινώματα που ξεπροβάλλουν απειλητικά από τον πίνακα, προοπτική, χώρος δεν υπάρχει και το ερώτημα παραμένει:
Είναι η ανθρώπινη ύπαρξη μάταιη ή τελικά, έστω η συνείδηση του θανάτου μπορεί να ακυρώσει το φόβο για ζωή;
Ευγενία Αλεξάκη
,Δρ. Ιστορικός της Τέχνης
